جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اجتهاد که عبارت است از استخراج احکام عملی اسلام از ادله معتبر شرعی، و در یافتن پاسخ برای مسائل جدید به عهده آن است ، اهمیت و ضرورت وجودیش در همگام نمودن فقه با نیازهای متغیر بشری، در تطبیق و هماهنگ نمودن عمل فرد و جامعه با موازین شرعی، آشکار می‌گردد. مسلما با گذر زمان، پیشرفت تمدن بشری و زیاد شدن ارتباطات جوامع گوناگون، موضوعاتی جدید و رویدادهایی تازه به وقوع می‌پیوندند که به علت ابتلا جامعه اسلامی به آنها، پاسخ می‌طلبند و تنها راه پاسخ به آنها متوسل شدن به اجتهاد است ، زیرا از یک سو مسلمانان، مکلف و ناچار از عمل و احکام الهی هستند و از سوی دیگر دسترسی به پیامبر (ص) (در مذهب سنت) و به معصوم (ع) (در مذهب شیعه) ندارند. بنابراین، به برکت اجتهاد، همواره فقه اسلامی آماده پاسخگوئی به مسائل و رخدادهای نوین براساس متون معتبر شرعی است . امروزه که نظام مقدس جمهوری اسلامی به همت بزرگ فقیهی ژرف‌نگر برپا شده است ، نیاز به کاربرد اجتهاد، از هر زمان بیشتر و در سطحی بسیار گسترده‌تر احساس می‌شود، زیرا تا قبل از این، فقه اجتهادی بیشتر، احکام فردی و نظری را در برگرفته و به صحنه عملی جامعه و حکومت نیامده بود. اما با پیروزی انقلاب مقدس اسلامی که ورود فقه در تمامی زمینه‌های فردی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را به دنبال داشت ، به علت عدم پرداخت کامل به مباحث مربوط به حکومت و جامعه، بطور طبیعی مشکلاتی بروز کرد و هر روز نیز بر این مشکلات افزوده می‌شود. بنابراین، برای دست‌یابی به احکام عملی اسلام در تمامی این زمینه‌ها و پاسخگوئی به مشکلات پیش آمده، بیش از دوره‌های گذشته نیاز به غور و بررسی در ادله احکام است . این نیاز زمانی بیشتر احساس می‌شود که توجه داشته باشیم دانشمندان اسلامی داعیه جهان شمول بودن فقه اسلامی و محدود نبودن آن به زمان و مکان خاصی را دارند. حال که زمینه اثبات این مدعا، با برپایی نظام مقدس جمهوری اسلامی و ورود فقه در صحنه حکومت و سیاست فراهم شده است ، اگر فقهای ما با استفاده از فقه اجتهادی، هماهنگ با مقتضیات زمان و تحولات جوامع و ارتباطات آنها، در مقام جوابگویی از مسائل مستحدثه و تعیین احکام موضوعات جدید برنیایند، دین مقدس اسلام به ناتوانی در اداره جامعه و حل معضلات گوناگون آن متهم گشته، زمینه به انزوا کشیده شدن آن در صحنه جهانی فراهم خواهد شد.

در قرن چهارم قمری، آل بویه از ضعف خلافت عباسی استفاده کرده و بر بغداد مسلط شدند. آل بویه با وجودی که تمایلات شیعی داشته و از ابتدا قصد تغییر خلافت از سنی مذهبان عباسی به شیعه مذهبان علوی داشتند، اما به توصیه برخی حامیان موثر خویش دست به این کار نزدند و همچنان خلفای عباسی را حفظ کردند. به رغم این اقدام و حفظ خلیفه، آل بویه به حمایت از شیعیان پرداختند و بسیاری از سنت های آنان را در نواحی تحت فرمان خود احیاء کردند. در دوره آل بویه شیعیان دوازده امامی توانستند آزادانه به تبلیغ و ترویج اعتقادات خود بپردازند و جایگاه والایی را به دست آورند. سلجوقیان که جانشین آل بویه شدند، سنی مذهب بودند اما جایگاه شیعیان دوازده امامی در این دوره نسبت به دوره قبل تغییر چندانی نیافت. البته در اوایل دوره سلجوقی نسبت به شیعیان امامی سخت گیری می شد که آن هم به دلیل علاقه حکام اولیه به حمایت از تسنن و خلیفه برای تثبیت قدرت بود اما از دوره ملکشاه به بعد سلاجقه سیاست تسامح با شیعه را در پیش گرفتند.در دوره آل بویه و سلجوقی بسیاری از شیعیان به منصب مهم وزارت نیز رسیدند. روحانیت شیعه در هر دو دوره از اهمیت زیادی برخوردار بود و پادشاهان با تمام وسایل و امکانات آنان را گرامی می داشتند. پادشاهان سلجوقی حتی گاهی از طریق ازدواج با شیعیان و سادات و دادن القاب به نقبای آن‌ها احترام خود را به شیعیان نشان می دادند. مراسم و شعائر شیعیان که در دوره آل بویه احیاء شده بود، در دوره ی سلجوقی نیز ادامه داشت. هر چند اجرای این مراسم درگیری هایی بین شیعیان امامی و اهل سنت را در پی داشت؛ اما به جز در شرایط ضروری از اجرای آن جلوگیری نمی شد.

پس از مطالعه کتب رجالی شیعه و سنی، به معضل و مشکلی در کتب رجالی شیعه برخورد می‌کنیم که آثار رجالی اهل سنت با وجود گستردگی تألیفات‌شان، از چنین مشکلی به دورمانده‌اند. این پدیده که مشتر کات نام دارد، وجود راویانی دارای اسامی مشترک را نشان می‌دهد که گاه میان ثقه و غیر ثقه مشترک هستند و این اشتراک، ضعف در اسناد حدیث و به دنبال آن طرد حدیث را در بردارد. رویارویی با این پدیده این پرسش را ایجاد می کند که چه علل و عواملی سبب مصونیت آثار رجالی پیروان مکتب خلفا از این پدیده گشته، امامکتب تشیعپس از گذشت قرن ها هم‌چنان با این پدیده دست به گریبان است و این پدیده را به مشکلی، نیازمندِ تحقیق و بررسی بسیار و حتی گاه لا ینحل، مبدل کرده است.عمده این علل و عوامل عبارتند از:1ـ سند محور بودن اهل سنت و متن محور بودن شیعه، اهتمام اهل سنت، به اسناد احادیث و بی‌توجهی شیعه به مسئله اسناد و راویان را در پی داشت.2ـ غلبه فرهنگ شفاهی و نقل سینه به سینه و در نتیجه توجه به راوی و نام او در اهل سنت و کتابت احادیث و دوری از فرهنگ شفاهی و احساس عدم نیاز به بررسی های رجالی در شیعه.3ـ فقدان پیامبر (ص) و دوری از خاندان ایشان در اهل سنت، منجر به گرایش به رجال وبررسی‌های سندی برای کسب صحت احادیث شد، در حالی که شیعه به سبب پذیرش امامت ائمه (ع) و بهره‌مندی از حضور ایشان به مدت چهار قرن، خود را از بررسی سندی بی نیاز می-دانست.4ـ هم‌سویی اهل سنت با حکومت و برخورداری از آزادی‌های سیاسی و اجتماعی و دشمنی حکومت‌های اموی و عباسی با شیعه و سلب آزادی های سیاسی و اجتماعی آنان، فضا را برای اهل سنت آماده ساخت تا به بررسی‌های رجالی بپردازند و شیعیان را مجبور ساخت که برای حفظ جان راویان خود، از عنصر تقیه استفاه کنند.5ـ توجه یک‌بار? رجالیان متأخر شیعه به اسناد احادیث و بررسی سندی برای کسب صحت احادیث، پس از قرن‌ها متن محوری.

پس از ظهور اسلام و حکومت اسلامی پیامبر صلی الله و علیه و آله در مدینه به دنبال انحرافات وتحریفاتی که توسط اصحاب سقیفه و عمر بوجود آمد سبب شد تا به پیشنهاد امام علی علیه السلام ادامه این حرکت توسط شخصیت‌هایی چون حذیفه بن یمان و سلمان فارسی و دیگر اصحاب پیامبر صلی الله و علیه و آله پیگیری شود امّا نوع تگاه عمر به حکومت که آن را یک فرصت برای انجام مطامع خویش می‌دانست با نوع نگاه سلمان که آن را یک پدیده سیاسی یا یک حادثهنمی‌دانست فرق داشت. و این دید موجب شد تا تضادی شکل بگیرد که منجر به احتجاج دو تفکر تشیع سرخ علوی که سلمان آن را مدیریت می‌کرد و دیگری تفکر عمر که امروزه خود، حقیقت فاصل? آن تا پیامبر صلی الله و علیه و آله را نشان می‌دهد. در این پژوهش تحت عنوان «بررسی احتجاج سلمان فارسی با عمربن خطاب» و نحوه مدیریت و روش حکومتی جناب سلمان و تأثیر آن بر مدائن درآن برهه تاریخی خاص که ادیان دیگر در برابر اسلام قد علم کرده بودند، در چهار فصل پرداخته می‌شود.

موضوع طهارت یا نجاست ذاتی کافران ، از مباحث اختلافی میان فقهای شیعه و اهل تسنن می باشد. اکثر قریب به اتفاق فقهای مذاهب اهل سنت قائل به طهارت ذاتی همه اقسام کافران می باشند و افراد معدودی از آنان ، فقط مشرکان را نجس می دانند. اما فقهای شیعه از دیرباز در مورد « نجاست ذاتی » مشرکان اتفاق نظر دارند و اکثریت قاطع آنان علاوه بر مشرکان ، اهل کتاب را هم نجس می دانند همچنین گروههایی از مسلمانان که محکوم به کفر شده اند مانند ناصبی ها ، غلاه ، منکران ضروری دین و خوارج را نیز به کفار ملحق کرده و حکم به نجاست آنان نموده اند. فقهای شیعه برای اثبات دیدگاه خود و « نجاست ذاتی » همه اقسام کافران ، به سه دلیل استناد و تمسک کرده اند :1- آیات قرآن کریم 2- روایات 3- اجماع در این تحقیق ضمن بررسی دقیق ادله مذکور و اقوال و دیدگاههای فقهای متقدم و معاصر ، تبیین گردید که آیات قرآن دلالتی بر نجاست ذاتی کافران ( نجاست فقهی ) ندارد بلکه در مقام بیان قذارت و پلیدی باطنی و معنوی مشرکان و لزوم دوری گزینی مسلمانان از آنها می باشد. و در مجموع روایاتی که در این مساله مورد استناد قرار گرفته است ، در حقیقت تنها بیانگر استحباب اجتناب و تنزه از نیم خورده ، ظروف و لباس کافران است زیرا آنان از نجاست اجتناب نمی کنند. اجماع هم که مهمترین دلیل فقهاست با سه اشکال جدی مواجه است :1- در حقیقت اجماعی تحقق نیافته زیرا اصل مساله طهارت یا نجاست ذاتی کافران در بین متقدمین مطرح نبوده است. 2- فقهای بزرگی فتوای مخالف داده اند. 3- اجماع مدرکی است و مستند آن آیه و روایات کثیره است. بنابراین هیچ دلیلی بر «نجاست ذاتی» مشرکان و کافران وجود ندارد. و چون حکم نجاست توقیفی است و به بیان شارع نیاز دارد، عدم دلیل بر آن ، خود ، دلیل عدم خواهد بود و از طرفی آیات و روایات فراوانی دلالت بر پاکی بدن کافران دارد.

استوارترین تفسیر از قرآن کریم تفسیری است که در کلام و بیان داناترین مفسران وعالمان به قرآن یعنی پیامبر اکرم |و اهل بیت طاهرش ^جاری شده و تجلی یافته است. آموزه‌های تفسیری این، آگاه‌ترین مفسران، در قالب روایات و احادیث تفسیری به دست ما رسیده، روایاتی که شأنی از شئون آیه (قرائت، شأن نزول، تبیین و تفسیر آیه، جری و تطبیق و...) را تبیین کرده و مربوط به کل آیه یا جمله و واژه‌ای از آن بوده و مستقیما ناظر و متناظر به آیه هستند، ویا در ذیل آیه‌ای خاص نیامده، اما مرتبط و هم موضوع با آیه هستند. در این پژوهش کوشیده‌ایم با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن‌ها، و بهره‌گیری از دیگر مبادی تفسیری، نظیر تبیین لغوی، مراجعه به نظرات و آراء مفسران، تحلیل عقلی، و هم چنین بهره‌گیری از آیات قرآنی هم موضوع و مرتبط در مواردی که با مشکل فقر و عدم وجود روایت تفسیری مواجه هستیم، متنی سلیس، روان و مستند در تفسیر آیات به نگارش در آورده، بدین طریق تفسیری با صبغه? روایی از آیات قرآنی ارائه دهیم. سوره حدید از سوره های مدنى است و مفاد آیات آن، حاکی است که این سوره موقعی نازل شده است که پیامبر| و یاران در مدینه مستقر شده بودند و جای آن بود که پیامبر| معارف عقلی اسلام را بیان نماید.آیات نخستین سوره بحث جامعی پیرامون توحید و صفات خدا دارد و در حدود بیست صفت از صفات الهى در آن منعکس است. بخش دیگرى از عظمت قرآن این نور الهى که در ظلمات شرک تابید سخن مى‏گوید. در بخشی از وضع مومنان و منافقان در قیامت بحث مى‏کند که گروه اول در پرتو نور ایمان راه خود را به سوى بهشت مى‏گشایند، و گروه دوم در ظلمات شرک و کفر مى‏مانند. در بخش دیگرى دعوت به ایمان و خروج از شرک و سرنوشت جمعى از اقوام کافر پیشین منعکس شده است. بخش مهمى از این سوره پیرامون انفاق در راه خدا و مخصوصا براى تقویت پایه‏هاى جهاد فى سبیل اللّه، و بى‏ارزش بودن اموال دنیا مى‏باشد. در بخشى کوتاه، اما گویا و مستدل، سخن از عدالت اجتماعى به میان آمده که یکى از اهداف مهم انبیاست. در بخش دیگرى مسأله رهبانیت و انزواى اجتماعى مورد مذمت قرار گرفته، و جدائى خط اسلام از آن مشخص شده است.در تفسیر این سوره سطوح تفسیری متعددی وجود دارد. در مجموع 178 روایت و به تفکیک، در مرحله اول بیشترین روایات موجود در تفسیر آیات از نوع توضیحی (حدود 106روایت) و در مرحله بعد روایات جری و تطبیق (حدود 40روایت) و سپس به طور محدود روایات تاکید بر مفهوم آیه (4 روایت)، روایات شرح لغت (2 روایت)، روایات تأویل (11 روایت)، شأن نزول (7 روایت)و روایات فضائل سور (8 روایت)، را می‌توان برشمرد.کلید واژه‌ها: تفسیر اثری، تفسیر روایی، روایات تفسیری، سوره? حدید.

چکیدهمعجزه کار ویژه وخارق العاده ای است که تنها فرستادگان الهی توان انجام آن را دارند وبشر عادی ، حتی اگر همه ی قوای خود را به کار گیرد ، از آوردن مثل آن عاجز وناتوان است.معجزه دلیل عقلی وبرهانی بر صحت ادعای نبوت است وانسان تا به ماورای طبیعت وجهان غیب مرتبط نباشد واز قدرت الهی مدد نگیرد توان انجام آن را ندارد.پیامبر اسلام (ص) برای اثبات ادعای نبوت خود، معجزات فروانی را به مردم نشان دادند تا دیگر جای هیچ شبهه وتردیدی در حقانیت رسالت ایان وجود نداشته باشد. مهم ترین معجزه رسول مکّرم اسلام ، معجزه ختمیه قرآن است وچنانکه گذشت، معجزات اموری خارق العاده اند وانسان های عادی نمی توانند مثل آن را بیاورند به همین دلیل خدای سبحان برای اثبات معجزه بودن قرآن کریم ونبوت فرستاده ی خویش ،همگان را به مثل آوری برای قرآن دعوت کرده است. قرآن کریم به هیچ عصر و،نسل وگروهی اختصاص ندارد ،هم اکنون نیز برای اثبات معجزه بودن وحقانیت رسالت رسول اکرم(ص) همگان را به هماوردی ومبارزه می طلبد.این کتاب آسمانی در ابعاد گوناگون معجزه است وتنها به فصاحت وبلاغت اختصاصی ندارد ، انسجام وهماهنگی آیات ،اخبار غیبی،معارفومحتوای حقوقی و... همگی جنبه های مختلف اعجاز قرآن کریم است.گروهی از دانشمندان در جواب به اینکه چگونه اعراب ،که در حد اعلای فصاحت وبلاغت بوده اند نتوانسته اند به این هماوردی ومبارزه طلبی پاسخ دهند ،نظریه صرفه را به عنوان یکی از وجوه اعجاز قرآن کریم معرفی کرده اند. این افراد بر این باورند که آوردن کتابی فصیح وبلیغ مانند قرآن ویا سوره ای مانند سوره های قرآن عادتاٌ امری محال نیست ، وبشر می تواند آن را بیاورد ، ولی خدای سبحان در مقام اعجاز ،دیگران را از آوردن مثل آن منصرف می سازد وبرای آنان مانعی ایجاد می کند تا توانایی مثل آوری را نداشته باشد.مخالفان این نظریه با ادله های مختلفی چون مخالفت این نظریه با آیه ی شریفه 88 سوره اسراء ،مناسبت صرفه با رکاکت کلام ،عدم وجود مشابه قرآن در کلام عرب جاهلی وتعظیم شأن قرآن از سوی مخالفان به رد آن پرداخته اند واعجاز ذاتی قرآن را ثابت کرده اند.روش این تحقیق ،تحلیلی –توصیفی است ومطالب آن با مطالعه ی کتابخانه ای فراهم شده است.کلید واژه: قرآن،اعجاز،تحدی،صرفه.

این پژوهش به‌عنوان ترجمه و تحلیل کتاب دراسات فی الاستعاره المفهومیه بر آن بوده تا ضمن ارائه‌ی ترجمه روان از این اثر ارزشمند عبدالله الحراصی که به موضوع استعاره مفهومی می‌پردازد و آن را فقط از زاویه و دید بلاغت بررسی نمی‌کند، بلکه به‌عنوان یک پدیده‌ی ذهنی که به‌وسیله‌ی جاری ساختن تجربه‌های مادی بر این امور، به تفکر بشری امکان تعامل با امور مجرد را می‌دهد به آن می‌نگرد. ازاین‌جهت درک ذهنی استعاره، شامل بررسی‌های تحلیلی است که نقش استعاره را در تشکیل مفاهیم فلسفی، دینی و سیاسی و در تشکیل مفاهیم اخلاق در فرهنگ عربی در این کتاب موردبررسی قرار می‌گیرد. این کتاب علی‌رغم دارا بودن ویژگی‌های متمایز که در این پایان‌نامه به آن خواهیم پرداخت تاکنون از تیررس نگاه مخاطبان و منتقدان در ایران مخفی مانده است.

دروغ‌پردازی در مورد پیامبر(ص) در زمان حیات خود ایشان شکل گرفت و پس از رحلت پیامبر(ص) به سرعت گسترش یافت. این روایات جعلی تمام جنبههای زندگی و شخصیّت پیامبر(ص) اعم از رسالت، هجرت، منزلت، و نحوه رفتار و عملکرد اجتماعی، سیاسی و خانوادگی ایشان را در برمیگیرد که بخش عمده آن مربوط به زمان پس از هجرت پیامبر اسلام(ص) است. بنابراین، شناخت صحیح سیره و شخصیت پیامبر(ص) به ویژه اگر در تبیین آیات قرآن به کار گرفته شود، بسیار اهمیّت دارد. این پایان نامه در پنج فصل به نقد روایات موضوعه در تبیین آیات درباره پیامبر اکرم(ص) از هجرت تا رحلت می پردازد. فصل اول به کلیات و مقدمات اختصاص یافته و در چهار فصل به بررسی روایات در جوانب مختلف از جمله روایاتی که به عصمت ایشان خدشه وارد می کند پرداخته است.

چکیدهتامین نفقه یا هزینه زندگی زوجه بر اساس قرآن، سنت و اجماع فقها بر زوج واجب است و مصادیق آن در زمان ها و مکان های مختلف گوناگون می باشد و آن چه که در عبارات فقها در ذکر مصادیق نفقه آمده است برای بیان موارد رایج در عصر خودشان بوده است و جنبه انحصاری ندارد. زیرا زندگی بطور مداوم در حال تغییر وتحول است و هر روز نیازهای جدیدی پیش می آید که برخی از آن ها می تواند از جمله موارد نفقه زن به شمار آید.در این پژوهش احکام و آثار نفقه زوجه در مذاهب خمسه مورد بررسی قرار گرفته است و در بسیاری موارد بین دیدگاههای آنان اشتراک وجود دارد از جمله صحیح بودن عقد ازدواج، وجود توانایی وطی در زوجه و تسلیم شدن زوجه به زوج؛ البته در برخی از موارد نیز بین دیدگاه های آنان اختلاف نظر وجود دارد که می توان به اسباب سقوط نفقه، ماهیت و مصادیق نفقه زوجه اشاره نمود. همچنین در مورد ملاک تعین میزان و مقدار نفقه در میان فقهای امامیه و اهل سنت سه نظریه وجود دارد، برخی از جمله فقهای حنفیه و شافعیه و امامیه معتقدند ملاک در تعین میزان و مقدار نفقه توان اقتصادی شوهر است و برخی معتقدند ملاک در تعیین میزان و مقدار نفقه وضعیت زوجه است و برخی از جمله مالکیه و حنابله معتقدند ملاک در تعیین میزان و مقدار نفقه وضعیت زوجین است.در اسباب سقوط نفقه، ارتداد یکی از مواردی است که به نظر همه فقها اگر زوجه مرتد شود نفقه او ساقط می شود و در بحث صغیر بودن شوهر به نظر مشهور فقهای حنفی، شافعی، حنبلی وامامی، با وجود شرایط پرداخت، نفقه زوجه واجب است اما مالکی ها و برخی از شافعی ها و امامی ها معتقدند، زوج صغیرتعهدی به نفقه همسرش ندارد.واژگان کلیدی: زوج ، زوجه ، نفقه ، تمکین ، نکاح ، مذاهب خمسه